ربيع اين منظومه را در بحر متقارب يعني همان وزن حماسي زبان فارسي سروده است؛ لذا وزن منظومه علی‏نامه دقیقاً همان وزن شاهنامه فردوسی ـ یعنی «فعولن فعولن فعولن فعل» ـ است.

شاعر عروض را در حد عصر خود می‌شناسد و به آن پایبند است؛ اما برخی ویژگی‌های سبکی از یک‏سو و اشتباهات کاتب (نسخه‏نویس) از سویی دیگر سبب شده‌ تا در برخی صفحات منظومه خطای فاحش عروضی دیده شود و برخی ابیات نیز کاملاً موزون نباشد.

اهمیت تاریخی ـ ادبی علی‏نامه

خود شاعر می‌گوید، علی‌نامه را به تقلید و در جواب شاهنامه سروده است و با توجه به فاصله زمانی اندکش با فردوسی و این که اولین کسی است که شاهنامه را استقبال کرده و جواب داده در اوج اهمیت است.

فردوسی در سال 420 رحلت کرده است و علی نامه در سال 482 سروده شده:

چو آمد به سر نظم‌ این‌ سعد فال‌ / دو و چارصد بود و هشتاد سال‌

قهرمانان و ضد قهرمانان

پرکاربردترین نام در این منظومه نام‌های مختلف امیرالمؤمنین(ع) چون "علی" و "حیدر" است. پس از آن نام پیامبر(ص) به کرات دیده می‌شود که عمدتاً در مواردی است که گفته‌ای از ایشان نقل می‌شود یا چیزی به آن حضرت منسوب می‌شود. مهمترین قهرمانان مثبت علی‏نامه، طرفدار امیرالمؤمنین هستند: « امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، عباس بن علی(ع)، مالک اشتر، عمار، عبدالله بن عباس، محمد بن ابوبکر، محمد حنفیه[بن علی بن ابی‏طالب]، عثمان بن علی، عثمان بن حنیف، ابن عمار، ابراهیم ابن مالک، اشعث بن قیس، قنبر، عبدالله بن عفیف، احنف بن قیس، جریر، شریح، ام سلمه و شهربانو».

قهرمانان مخالف امیرالمؤمنین(ع) نیز عبارتند از: «برخی خلفاء، معاویه، عمرو بن عاص، مروان، مغیره، ولید بن عتبه، ابوهریره، ابوموسی اشعری، سعد وقاص، عبدالرحمان بن عوف، خالد، عایشه، طلحه، زبیر، عبدالله بن زبیر، مصعب بن زبیر، ابن طلحه، امیر یمن، ژعبدالله عامری، عوف بن نصر یا نصر بن عوف، عبدالله بن عمرسراقه، قعقاع،کرنب یا کریب، ابن خدیج، مسلمه، عبیدالله بن فضل، ابن خالد، ابو الاعور، هلال بن علقمه و یزید بن معاویه».

این آغاز یکی از بلندترین خطبه های حضرت علی(ع) در این منظومه است:

علی رفت بر منبر اندر زمان / ثنا گفت بر ایزد کامران

داستان‏های فرعی

در این منظومه به داستان‌های فرعی نیز پرداخته شده است به طور مثال از اتفاقات جالب مربوط به زنان، داستانی است که در پایان جنگ جمل روی می‌دهد: «عایشه» به اسارت سپاه امیرالمؤمنین(ع) در می‏آید ولی آن حضرت به احترام پیامبر(ص) او را محترم می‌دارد و عزم می‌کند که عایشه را به مدینه بازگرداند. محمد بن ابی بکر را ـ که از یاران وفادارش است و از سویی برادر و محرم عایشه هم محسوب می‌شود ـ مأمور این کار می‌کند و سپاهی به او می‌دهد که همگی دخترانی‌اند زره‏پوش، نقاب‏دار و به شکل مردان. هیچ کس هم از این راز با خبر نمی‌شود مگر وقتی که این سپاه عایشه را با تکریم تمام به مدینه می‌رساند اما عایشه باز بنا بر ناسازی می‌گذارد که: «علی حرمت مرا حفظ نکرد و مرا با مردانی بیگانه تنها نهاد». در این هنگام دختران نقاب از چهره بر می‌گیرند و ظرافت کار امیرالمؤمنین(ع) را آشکار می‌سازند.

ناشر علی‏نامه